Người Khuyết Tật Là Gì? Định Nghĩa, Phân Loại Và Góc Nhìn Đa Chiều Về Người Khuyết Tật

Chào bạn, có lẽ trong cuộc sống hàng ngày, bạn đã từng gặp gỡ hoặc nghe nói về người khuyết tật. Nhưng bạn có thực sự hiểu rõ người khuyết tật là gì? Liệu định nghĩa về người khuyết tật chỉ đơn giản là những người có khiếm khuyết về cơ thể? Bài viết này sẽ cùng bạn khám phá một cách toàn diện về khái niệm người khuyết tật, từ định nghĩa pháp lý, phân loại các dạng khuyết tật phổ biến, đến những góc nhìn đa chiều về cuộc sống và tiềm năng của họ. Chúng ta hãy cùng nhau tìm hiểu để có cái nhìn đúng đắn và đầy đủ hơn về những người bạn xung quanh mình nhé!

Định nghĩa “Người khuyết tật” theo luật pháp và xã hội

Định nghĩa pháp lý: Luật Người khuyết tật Việt Nam

Để có một định nghĩa chính thức và rõ ràng về người khuyết tật, chúng ta hãy cùng tham khảo Luật Người khuyết tật của Việt Nam. Theo luật này, người khuyết tật được định nghĩa là:

“Người bị khiếm khuyết một hoặc nhiều bộ phận cơ thể hoặc suy giảm chức năng biểu hiện dưới dạng tật nguyền hoặc bệnh tật làm suy giảm hoạt động và gây khó khăn trong sinh hoạt, học tập, làm việc và tham gia các hoạt động xã hội.”

Định nghĩa này nhấn mạnh vào hai yếu tố quan trọng:

• Khiếm khuyết về thể chất hoặc suy giảm chức năng: Người khuyết tật có thể bị mất hoặc suy giảm chức năng của một hoặc nhiều bộ phận cơ thể (ví dụ: tay, chân, mắt, tai, não bộ…).
• Gây khó khăn trong hoạt động: Sự khiếm khuyết hoặc suy giảm chức năng này gây ra những khó khăn nhất định trong các hoạt động hàng ngày, học tập, làm việc và tham gia xã hội của người đó.

Định nghĩa xã hội: Góc nhìn từ cộng đồng

Ngoài định nghĩa pháp lý, trong xã hội, chúng ta cũng thường có những cách hiểu khác nhau về người khuyết tật. Một cách tiếp cận phổ biến là nhìn nhận khuyết tật dưới góc độ xã hội. Theo đó:

Người khuyết tật không chỉ là người có những khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần, mà còn là người gặp phải những rào cản từ xã hội, môi trường sống, thái độ và định kiến của cộng đồng, khiến họ gặp khó khăn trong việc tham gia đầy đủ và bình đẳng vào mọi mặt của đời sống.

Định nghĩa này mở rộng phạm vi của khái niệm “người khuyết tật”, không chỉ tập trung vào vấn đề y tế cá nhân, mà còn chú trọng đến vai trò của xã hội trong việc tạo ra những rào cản hoặc cơ hội cho người khuyết tật.

Sự khác biệt giữa “khuyết tật” và “tàn tật”

Trong tiếng Việt, đôi khi chúng ta vẫn còn sử dụng từ “tàn tật” để chỉ người khuyết tật. Tuy nhiên, theo quan điểm hiện đại và văn minh, từ “tàn tật” mang sắc thái tiêu cực, gợi cảm giác thương hại và nhấn mạnh vào sự “tàn phế”, “mất mát”.

Từ “khuyết tật” được xem là phù hợp và nhân văn hơn, bởi nó trung tính, khách quan, chỉ đơn thuần mô tả tình trạng khiếm khuyết về chức năng hoặc bộ phận cơ thể, mà không mang ý nghĩa miệt thị hay phân biệt đối xử. Hiện nay, các văn bản pháp luật và truyền thông chính thống đều sử dụng thuật ngữ “người khuyết tật”. Chúng ta cũng nên sử dụng thuật ngữ này trong giao tiếp hàng ngày để thể hiện sự tôn trọng và văn minh.

Phân loại các dạng khuyết tật phổ biến

Khuyết tật có rất nhiều dạng khác nhau, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của cuộc sống. Luật Người khuyết tật Việt Nam phân loại khuyết tật thành các dạng chính sau:

Khuyết tật vận động

• Đặc điểm: Là dạng khuyết tật liên quan đến khả năng vận động, di chuyển của cơ thể. Người khuyết tật vận động có thể gặp khó khăn trong việc đi lại, đứng, ngồi, cầm nắm đồ vật, hoặc thực hiện các hoạt động thể chất khác.
• Ví dụ: Liệt chi, cụt chi, yếu cơ, cứng khớp, bại não,Parkinson, di chứng tai nạn giao thông, tai nạn lao động…
• Thách thức: Khó khăn trong di chuyển, tiếp cận các công trình công cộng, phương tiện giao thông, tham gia các hoạt động thể thao, vui chơi giải trí…

Khuyết tật nghe, nói

• Đặc điểm: Là dạng khuyết tật liên quan đến khả năng nghe và giao tiếp bằng lời nói. Người khuyết tật nghe có thể bị điếc hoàn toàn hoặc nghe kém ở các mức độ khác nhau. Người khuyết tật nói có thể gặp khó khăn trong việc phát âm, diễn đạt ngôn ngữ, hoặc mất khả năng nói.
• Ví dụ: Điếc bẩm sinh, điếc do bệnh tật, điếc do tiếng ồn, câm điếc, khó phát âm, nói ngọng, nói lắp…
• Thách thức: Khó khăn trong giao tiếp, tiếp cận thông tin qua kênh âm thanh, học tập, làm việc trong môi trường ồn ào, tham gia các hoạt động văn hóa, giải trí liên quan đến âm nhạc, ngôn ngữ…

Khuyết tật nhìn

• Đặc điểm: Là dạng khuyết tật liên quan đến khả năng thị giác. Người khuyết tật nhìn có thể bị mù hoàn toàn hoặc suy giảm thị lực ở các mức độ khác nhau.
• Ví dụ: Mù bẩm sinh, mù do bệnh tật, cận thị nặng, viễn thị nặng, loạn thị nặng, thoái hóa điểm vàng, tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể…
• Thách thức: Khó khăn trong di chuyển, định hướng không gian, đọc sách báo, xem tivi, sử dụng máy tính, điện thoại, tham gia các hoạt động đòi hỏi thị giác…

Khuyết tật trí tuệ

• Đặc điểm: Là dạng khuyết tật liên quan đến khả năng nhận thức, tư duy, học hỏi và thích ứng với môi trường sống. Người khuyết tật trí tuệ có thể có chỉ số IQ thấp hơn người bình thường, gặp khó khăn trong học tập, giao tiếp, tự chăm sóc bản thân, và hòa nhập xã hội.
• Ví dụ: Chậm phát triển trí tuệ, hội chứng Down, hội chứng Fragile X, thiểu năng trí tuệ do các nguyên nhân khác nhau…
• Thách thức: Khó khăn trong học tập, làm việc, giao tiếp, tự chăm sóc bản thân, quản lý tài chính, đưa ra quyết định, và tham gia các hoạt động xã hội…

Khuyết tật tâm thần

• Đặc điểm: Là dạng khuyết tật liên quan đến rối loạn chức năng tâm thần, gây ảnh hưởng đến suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và khả năng giao tiếp, xã hội của người bệnh.
• Ví dụ: Tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, trầm cảm nặng, rối loạn lo âu lan tỏa, rối loạn ám ảnh cưỡng chế…
• Thách thức: Khó khăn trong kiểm soát cảm xúc, hành vi, duy trì các mối quan hệ xã hội, học tập, làm việc, tự chăm sóc bản thân, và dễ bị kỳ thị, phân biệt đối xử…

Khuyết tật khác

Ngoài các dạng khuyết tật chính trên, còn có một số dạng khuyết tật khác ít phổ biến hơn, nhưng cũng gây ảnh hưởng không nhỏ đến cuộc sống của người bệnh, ví dụ như:

• Khuyết tật học tập: Khó khăn trong tiếp thu và xử lý thông tin, đọc, viết, tính toán, mặc dù có trí tuệ bình thường hoặc trên trung bình (ví dụ: rối loạn đọc chữ – dyslexia, rối loạn viết chữ – dysgraphia, rối loạn tính toán – dyscalculia…).
• Khuyết tật phát triển: Rối loạn phát triển lan tỏa, ảnh hưởng đến nhiều lĩnh vực phát triển của trẻ em như giao tiếp, tương tác xã hội, hành vi, cảm xúc (ví dụ: tự kỷ – autism, tăng động giảm chú ý – ADHD…).
• Khuyết tật ngôn ngữ: Rối loạn ngôn ngữ, ảnh hưởng đến khả năng sử dụng và hiểu ngôn ngữ nói và viết (ví dụ: mất ngôn ngữ – aphasia, chậm nói, rối loạn ngôn ngữ tiếp thu…).
• Khuyết tật về máu: Các bệnh lý về máu gây suy giảm chức năng của cơ quan hoặc hệ thống cơ thể (ví dụ: Hemophilia, Thalassemia…).
• Khuyết tật do bệnh mãn tính: Các bệnh mãn tính gây suy giảm chức năng kéo dài và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống (ví dụ: suy tim, suy thận mãn, HIV/AIDS giai đoạn cuối…).

Những thách thức và khó khăn mà người khuyết tật thường gặp phải

Cuộc sống của người khuyết tật không hề dễ dàng. Họ phải đối mặt với vô vàn thách thức và khó khăn, không chỉ do những khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần gây ra, mà còn do những rào cản từ môi trường sống và xã hội.

Rào cản về thể chất và môi trường

• Hạ tầng giao thông và công trình công cộng chưa tiếp cận: Nhiều vỉa hè không bằng phẳng, không có đường dốc, nhà vệ sinh công cộng không có thiết kế dành cho xe lăn, thang máy không có nút chữ nổi… khiến người khuyết tật vận động, người sử dụng xe lăn gặp rất nhiều khó khăn khi di chuyển và tiếp cận các địa điểm công cộng.

• Phương tiện giao thông công cộng chưa thân thiện: Xe buýt, tàu điện ngầm, taxi… thường không có chỗ dành riêng cho xe lăn, không có thông báo bằng âm thanh hoặc hình ảnh cho người khuyết tật nghe nhìn, gây khó khăn cho việc đi lại và sử dụng phương tiện giao thông công cộng.
• Nhà ở và môi trường sống chưa phù hợp: Nhiều nhà ở, chung cư, khu dân cư chưa được thiết kế theo tiêu chuẩn tiếp cận, không có lối đi rộng rãi, cửa ra vào đủ rộng cho xe lăn, nhà vệ sinh và phòng tắm không có tay vịn, gây khó khăn trong sinh hoạt hàng ngày.
• Thiếu trang thiết bị và công nghệ hỗ trợ: Giá thành các thiết bị và công nghệ hỗ trợ người khuyết tật (ví dụ: xe lăn điện, máy trợ thính kỹ thuật số, phần mềm đọc màn hình, chữ nổi Braille…) còn cao, chưa phổ biến và dễ tiếp cận với nhiều người.

Rào cản về xã hội và thái độ

• Kỳ thị và phân biệt đối xử: Người khuyết tật vẫn còn phải đối mặt với sự kỳ thị, phân biệt đối xử từ một bộ phận xã hội. Họ có thể bị xem thường, xa lánh, trêu chọc, hoặc bị từ chối trong học tập, làm việc, và các hoạt động xã hội khác.
• Thiếu sự hiểu biết và thông cảm: Nhiều người trong xã hội chưa thực sự hiểu về khuyết tật và những khó khăn mà người khuyết tật gặp phải. Sự thiếu hiểu biết này dẫn đến thái độ thiếu thông cảm, thiếu tôn trọng, và thiếu hỗ trợ đối với người khuyết tật.
• Định kiến và khuôn mẫu: Xã hội thường có những định kiến và khuôn mẫu sai lầm về người khuyết tật, ví dụ như cho rằng họ là người yếu đuối, kém năng lực, không thể làm được việc gì, hoặc chỉ là gánh nặng cho xã hội. Những định kiến này hạn chế cơ hội phát triển và hòa nhập của người khuyết tật.
• Thiếu cơ hội tiếp cận giáo dục và việc làm: Người khuyết tật thường gặp khó khăn hơn trong việc tiếp cận giáo dục và tìm kiếm việc làm. Nhiều trường học, cơ sở đào tạo, doanh nghiệp chưa có đủ điều kiện và chính sách hỗ trợ người khuyết tật, dẫn đến tỷ lệ thất nghiệp và trình độ học vấn của người khuyết tật còn thấp.
• Thiếu sự tham gia và tiếng nói: Người khuyết tật ít có cơ hội tham gia vào quá trình xây dựng chính sách, pháp luật, chương trình, dự án liên quan đến quyền lợi và cuộc sống của họ. Tiếng nói của người khuyết tật chưa được lắng nghe và coi trọng đúng mức.

Rào cản về kinh tế

• Nghèo đói và khó khăn kinh tế: Người khuyết tật và gia đình thường có mức sống thấp hơn so với người không khuyết tật. Họ có thể gặp khó khăn trong việc trang trải chi phí sinh hoạt, y tế, giáo dục, phục hồi chức năng, và các nhu cầu thiết yếu khác.
• Chi phí y tế và phục hồi chức năng cao: Chi phí khám chữa bệnh, mua thuốc, thiết bị hỗ trợ, và các dịch vụ phục hồi chức năng cho người khuyết tật thường rất tốn kém, gây gánh nặng tài chính cho gia đình.
• Phụ thuộc kinh tế vào gia đình và xã hội: Do hạn chế về khả năng làm việc và thu nhập, nhiều người khuyết tật phải phụ thuộc kinh tế vào gia đình, người thân, hoặc các trợ cấp xã hội. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự tự trọng và độc lập của họ.

Người khuyết tật – Không chỉ là “khuyết tật”, mà còn là những con người đầy tiềm năng

Mặc dù phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức, người khuyết tật không hề là những “người yếu thế” như nhiều người vẫn nghĩ. Ẩn sau những khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần, họ là những con người mạnh mẽ, nghị lực, giàu ý chí, và đầy tiềm năng.

Những phẩm chất đáng quý của người khuyết tật

• Nghị lực sống phi thường: Người khuyết tật đã phải vượt qua rất nhiều khó khăn, thử thách trong cuộc sống. Họ có nghị lực sống phi thường, ý chí vươn lên mạnh mẽ, không đầu hàng số phận.
• Khả năng thích ứng và sáng tạo: Để vượt qua những hạn chế do khuyết tật gây ra, người khuyết tật đã phát triển khả năng thích ứng và sáng tạo tuyệt vời. Họ tìm ra những cách thức riêng để học tập, làm việc, sinh hoạt và hòa nhập với cuộc sống.
• Sự kiên trì và nhẫn nại: Quá trình học tập, làm việc, phục hồi chức năng của người khuyết tật thường kéo dài và gian nan hơn người bình thường. Họ cần sự kiên trì, nhẫn nại và nỗ lực gấp nhiều lần để đạt được thành công.
• Lòng nhân ái và sự đồng cảm: Người khuyết tật thường có lòng nhân ái, sự đồng cảm sâu sắc với những người có hoàn cảnh khó khăn, bất hạnh. Họ sẵn sàng chia sẻ, giúp đỡ và truyền cảm hứng cho những người xung quanh.
• Góc nhìn cuộc sống sâu sắc: Những trải nghiệm đặc biệt trong cuộc sống giúp người khuyết tật có góc nhìn cuộc sống sâu sắc và ý nghĩa hơn. Họ trân trọng những điều bình dị, biết ơn những điều tốt đẹp, và sống trọn vẹn từng khoảnh khắc.

Những đóng góp của người khuyết tật cho xã hội

Người khuyết tật không chỉ là những người cần được giúp đỡ, mà còn là những thành viên có ích, có thể đóng góp tích cực cho xã hội trên nhiều lĩnh vực:

• Trong lĩnh vực nghệ thuật và văn hóa: Có rất nhiều nghệ sĩ, nhạc sĩ, nhà văn, họa sĩ… là người khuyết tật, đã tạo ra những tác phẩm nghệ thuật giá trị, truyền cảm hứng cho hàng triệu người (ví dụ: nhạc sĩ Beethoven bị điếc vẫn sáng tác nhạc, họa sĩ Van Gogh bị bệnh tâm thần vẫn vẽ tranh…).
• Trong lĩnh vực khoa học và công nghệ: Nhiều nhà khoa học, nhà phát minh, kỹ sư… là người khuyết tật, đã có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển của khoa học và công nghệ (ví dụ: nhà vật lý Stephen Hawking bị bệnh ALS vẫn có những công trình nghiên cứu vĩ đại về vũ trụ…).
• Trong lĩnh vực thể thao: Các vận động viên khuyết tật đã giành được nhiều huy chương vàng, bạc, đồng tại các kỳ Paralympic, mang vinh quang về cho Tổ quốc và truyền cảm hứng cho hàng triệu người về tinh thần thể thao cao thượng (ví dụ: vận động viên bơi lội Nguyễn Thị Ánh Viên, vận động viên cử tạ Lê Văn Công…).
• Trong lĩnh vực kinh tế và lao động: Ngày càng có nhiều người khuyết tật thành công trong kinh doanh, khởi nghiệp, làm việc trong các doanh nghiệp, tổ chức, đóng góp vào sự phát triển kinh tế của đất nước.
• Trong lĩnh vực hoạt động xã hội và cộng đồng: Nhiều người khuyết tật tích cực tham gia vào các hoạt động xã hội, tình nguyện, bảo vệ môi trường, đấu tranh cho quyền lợi của người khuyết tật, góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.

Xây dựng một xã hội hòa nhập và tôn trọng người khuyết tật

Để người khuyết tật có thể phát huy hết tiềm năng và đóng góp tích cực cho xã hội, chúng ta cần cùng nhau xây dựng một xã hội hòa nhập và tôn trọng người khuyết tật, bằng cách:

Thay đổi nhận thức và thái độ của xã hội

• Nâng cao nhận thức về khuyết tật: Tăng cường tuyên truyền, giáo dục, truyền thông về khuyết tật, xóa bỏ định kiến và khuôn mẫu sai lầm về người khuyết tật.
• Tôn trọng và đối xử bình đẳng: Đối xử với người khuyết tật một cách tôn trọng, công bằng, không phân biệt đối xử, không kỳ thị, không thương hại.
• Lắng nghe và thấu hiểu: Lắng nghe tiếng nói, thấu hiểu những khó khăn, nhu cầu, mong muốn của người khuyết tật.
• Tạo cơ hội và khuyến khích: Tạo cơ hội cho người khuyết tật được học tập, làm việc, tham gia các hoạt động xã hội, và khuyến khích họ phát huyphát huy hết tiềm năng của bản thân.

Cải thiện môi trường sống và cơ sở vật chất

• Xây dựng hạ tầng tiếp cận: Đầu tư xây dựng và cải tạo hạ tầng giao thông, công trình công cộng, nhà ở, khu dân cư theo tiêu chuẩn tiếp cận, đảm bảo người khuyết tật có thể dễ dàng di chuyển và tiếp cận mọi nơi.
• Phát triển phương tiện giao thông công cộng thân thiện: Nâng cấp phương tiện giao thông công cộng, trang bị các thiết bị hỗ trợ (ví dụ: ram dốc cho xe lăn, thông báo âm thanh, hình ảnh…), đào tạo nhân viên phục vụ người khuyết tật.
• Cung cấp trang thiết bị và công nghệ hỗ trợ: Tăng cường sản xuất, nhập khẩu và phân phối các trang thiết bị, công nghệ hỗ trợ người khuyết tật với giá cả hợp lý, dễ tiếp cận.
• Ứng dụng công nghệ thông tin: Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông để tạo ra các dịch vụ, ứng dụng hỗ trợ người khuyết tật trong học tập, làm việc, giao tiếp và sinh hoạt hàng ngày.

Đảm bảo quyền và tạo điều kiện về pháp lý và chính sách

• Hoàn thiện hệ thống pháp luật: Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về người khuyết tật, đảm bảo quyền bình đẳng, không phân biệt đối xử, và tạo cơ chế pháp lý hiệu quả để bảo vệ quyền lợi của người khuyết tật.
• Xây dựng và thực hiện chính sách hỗ trợ toàn diện: Xây dựng và thực hiện các chính sách hỗ trợ người khuyết tật về giáo dục, đào tạo nghề, việc làm, y tế, phục hồi chức năng, trợ cấp xã hội, văn hóa, thể thao, và các lĩnh vực khác, đảm bảo người khuyết tật được hưởng đầy đủ các quyền lợi và cơ hội phát triển.
• Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm: Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật và chính sách về người khuyết tật, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quyền của người khuyết tật.
• Thúc đẩy sự tham gia của người khuyết tật: Tạo điều kiện để người khuyết tật tham gia vào quá trình xây dựng và thực hiện chính sách, pháp luật, chương trình, dự án liên quan đến người khuyết tật, đảm bảo tiếng nói của họ được lắng nghe và coi trọng.

Hỗ trợ người khuyết tật và gia đình về mặt tinh thần và vật chất

• Cung cấp dịch vụ tư vấn và hỗ trợ tâm lý: Cung cấp các dịch vụ tư vấn tâm lý, hỗ trợ tinh thần cho người khuyết tật và gia đình, giúp họ vượt qua khó khăn, ổn định tinh thần và hòa nhập cuộc sống.
• Thành lập và hỗ trợ các tổ chức của người khuyết tật: Khuyến khích và hỗ trợ sự phát triển của các tổ chức của người khuyết tật, tạo sân chơi và diễn đàn để họ giao lưu, chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau, và bảo vệ quyền lợi của mình.
• Vận động nguồn lực xã hội: Kêu gọi sự chung tay góp sức của toàn xã hội, các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong việc hỗ trợ người khuyết tật về vật chất, tinh thần, và tạo cơ hội cho họ phát triển.
• Tôn vinh và biểu dương những tấm gương: Tôn vinh, biểu dương những tấm gương người khuyết tật vượt khó vươn lên, đạt thành tích xuất sắc trong học tập, làm việc, nghệ thuật, thể thao, và các lĩnh vực khác, lan tỏa tinh thần lạc quan, nghị lực sống và truyền cảm hứng cho cộng đồng.

Người khuyết tật là gì? Họ là những người có những khiếm khuyết về thể chất hoặc tinh thần, nhưng đồng thời, họ cũng là những con người đầy nghị lực, tiềm năng, và khát vọng sống. Họ không chỉ cần sự thương cảm hay giúp đỡ, mà cần sự tôn trọng, sự hiểu biết, và những cơ hội bình đẳng để phát triển và hòa nhập với xã hội.Xây dựng một xã hội hòa nhập và tôn trọng người khuyết tật không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước, các tổ chức xã hội, mà còn là trách nhiệm của mỗi chúng ta. Hãy cùng nhau thay đổi nhận thức, xóa bỏ rào cản, tạo điều kiện, và chung tay xây dựng một xã hội mà ở đó, “không ai bị bỏ lại phía sau”, mọi người đều được tôn trọng, yêu thương, và có cơ hội phát triển toàn diện. Hy vọng rằng bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về người khuyết tật là gì và có thêm động lực để hành động vì một cộng đồng nhân văn và hòa nhập hơn.